Korony to rodzaj odbudowy protetycznej umieszczany na oszlifowanej koronie zęba naturalnego lub w przypadku wcześniejszego leczenia kanałowego na wzmacniającym tkanki naturalne wkładzie koronowo-korzeniowym zamocowanym w kanałach korzeniowych i odbudowującym koronę zęba. Korony są na stałe umieszczane w jamie ustnej – w przypadku ich prawidłowego założenia nie ma możliwości zdjęcia ich i usunięcia z ust przez pacjenta i dlatego klasyfikujemy je jako uzupełnienia stałe. Korona stosowana jest do odbudowy pojedynczego zęba, gdy jest on zniszczony lub mocno przebarwiony. Istnieje także możliwość osadzania korony jeżeli w jamie ustnej mamy sam korzeń zębowy i jest on w dobrym stanie – to znaczy nie jest rozchwiany, został przeleczony kanałowo i jest wystarczająco silny, aby móc go obciążyć koroną. Oczywiście wówczas konieczne jest wykonanie wkładu koronowo-korzeniowego, o którym była mowa wcześniej.
Uzupełnienia te produkowane są z różnorodnych materiałów i różnymi metodami, oprócz wykonania ręcznego w ostatnim czasie pojawiły się systemy do wytwarzania koron wspomagane komputerowo – technologia ta zapewnia cyfrowe odwzorowanie warunków panujących w jamie ustnej pacjenta, oraz takie zaprogramowanie maszyny wycinającej koronę z bloczka ceramicznego, że uzyskana w ten sposób praca pasuje idealnie. Niestety uzupełnienia wytwarzane w tym systemie są dość kosztowne. Korony wykonywane ręcznie przez techników dentystycznych także zapewniają dobra estetykę i jakość użytkowania, są jednak nieco mniej dokładne.
Korony wykonywane są z różnych materiałów – łączy je jednak kilka cech – są one wytrzymałe i biozgodne, to znaczy w większości przypadków nie wywołują niepożądanego działania na otaczające tkanki. Metale używane w protetyce są zazwyczaj stopami – zapewnia to połączenie cech ich składników, co pozwala na osiągnięcie dużej wytrzymałości mechanicznej (na koronę działają siły żucia) oraz odporność na czynniki zewnętrzne. Jako składniki stopów zastosowanie znalazły metale szlachetne, takie jak złoto, srebro czy platyna, ale stosuje się oprócz nich także chrom i nikiel oraz pallad i tytan, który jest metalem bardzo wytrzymałym. Używane w protetyce stopy metali różnią się pomiędzy sobą składem oraz proporcjami użytych składników. Korony metalowe pomimo swojej trwałości nie wyglądają estetycznie i dlatego wykorzystywane są do odbudowy zębów tylnych, które nie są widoczne w codziennych czynnościach, jak np., mówienie czy uśmiechanie się. Metale stosuje się natomiast chętnie do wykonania podbudowy metalowej na której osadzana jest ceramika lub akryl.
Obecnie na topie używanych materiałów plasują się substancje ceramiczne, takie jak porcelana, czy tlenek cyrkonu. Ich stosowanie związane jest z bardzo dobrym efektem kosmetycznym – dobrze wykonana korona ceramiczna jest praktycznie nie do odróżnienia od zęba naturalnego. Oprócz dwóch poprzednie wymienionych klas materiałów stosowane są materiały złożone nazywane kompozytami, włókna poliwęglanowe, które są bardzo lekkie i wytrzymałe, różnego rodzaju szkła imitujące struktury zębowe a także tworzywa sztuczne, będące związkami celulozy. Do często stosowanych materiałów na korony należy akryl – zapewnia on dość dobry efekt kosmetycznym, ale niestety nie jest on tak dobry, jak w wypadku uzupełnień ceramicznych. U niektórych osób występuje alergia na tą substancję i wówczas stosowanie go u nich w uzupełnieniach jest przeciwwskazane. Zaletą akrylu oprócz lepszej od metalu estetyki jest także jego niska cena.
W jakich przypadkach powinno się stosować korony?
- Kiedy korona zęba jest tak zniszczona, np. przez próchnice lub uraz mechaniczny, np., przy upadku, że odbudowanie takiego zęba nie jest możliwe lub nie wygląda estetycznie
- Poprawienie kształtu i wyglądu zębów, które nie rozwinęły się wystarczająco, np. w mikrodoncji
- Zamykanie diastem – szerokich przestrzeni pomiędzy zębami
- Polepszenie zwarcia u niektórych pacjentów
Kiedy nie powinno się koronować zęba?
- Jeśli ząb nie jest wystarczająco długi lub jest zbyt płaski
- Występowanie zbyt pogłębionego zgryzu stanowi przeciwwskazanie głównie dla koron ceramicznych, ponieważ wymagają one dużo większej przestrzeni z uwagi na grube ścianki, jakie posiadają.
- Rozległe i liczne wypełnienia (plomby) – ząb taki wymaga wzmocnienia wkładami, w przeciwnym razie nie ma odpowiedniej wytrzymałości na działające siły
Wiek – u dzieci i nastolatko nie poleca się koronowania zębów, ponieważ komora zawierająca miazgę jest stosunkowo duża i w wyniku szlifowania zęba może łatwiej ulec urazowi termicznemu – w czasie opracowywania wydziela się ciepło. - Rozchwianie zęba, występowanie zmian zapalnych w bliskim sąsiedztwie
- Niska higiena jamy ustnej
Jakie korony są dostępne?
Korony można podzielić uwzględniając różne cechy, jeżeli bierzemy pod uwagę materiał, z którego wykonuje się korny, to wówczas można je podzielić na dwie główne klasy, mianowicie jednolite oraz złożone. Te pierwsze wytwarzane są z jednego rodzaju materiału i tak mamy korony metalowe, ceramiczne, akrylowe i kompozytowe. Korony złożone to takie, które wyrabia się z co najmniej dwóch różnych materiałów, zapewniają one doskonały efekt kosmetyczny, ale są też zwykle o wiele grubsze ze względu na co najmniej dwie warstwy materiału. Warstwa zewnętrzna, widoczna w jamie ustnej jest produkowana z materiału zapewniającego dobrą estetykę – ceramiki, akrylu lub kompozytu. Zasięg, jaki obejmuje korona stał się podstawa do podziału tych uzupełnień na całkowite – nazywane także zębami ćwiekowymi – odbudowują one bardzo zniszczone zęby, są także korony osłaniające – pokrywają one całą widoczną część zęba naturalnego, istnieją także korony częściowe, które pokrywają jedynie część zęba. Korony pozostają w relacji z dziąsłem, w zależności od tego, gdzie znajduje się ich brzeg w odniesieniu do brzegu dziąsła wyróżniono trzy rodzaje takich uzupełnień – korony naddziąsłowe – umiejscowione są nad dziąsłem, korony dodziąsłowe sięgają tylko do jego brzegu, a korony poddziąsłowe wchodzą do kieszonki dziąsłowej – przestrzeni znajdującej się pomiędzy ścianami zęba a tkankami przyzębia. Każda korona ma brzeg, za pomocą którego łączona jest z kikutem zęba naturalnego lub wkładem, oszlifowanie zęba może przebiec z wytworzeniem schodka, na którym oprze się korona – wtedy nazywana jest ona schodkową, gdy nie ma takiego schodka stosowana jest korona bezschodkowa.
Jak wybiera się rodzaj korony?
Koronę wybiera się zawsze w porozumieniu z pacjentem, należy uwzględnić ukształtowanie anatomiczne jakie dana osoba posiada oraz miejsce, w jakim dany ząb się znajduje. Wiadomo, że zęby widoczne przy codziennych czynnościach powinny zachować posiadać dobry efekt kosmetyczny – dlatego polecane są korony pełnoceramiczne lub złożone. Jeżeli odbudowuje się zęby boczne to należy wybierać rozwiązania wytrzymałe. Nie bez znaczenia są też uwarunkowania ekonomiczne – korony pełnoceramiczne oraz złożone licowane ceramiką są o wiele droższe od metalowych czy akrylowych, dlatego to pacjent podejmuje decyzję o wyborze danego rodzaju korony z przedstawionych mu przez lekarza.
Korony częściowe
Zastosowanie tego typu koron ma na celu częściowe pokrycie korony zęba naturalnego. W zależności od tego jaką część korony zajmuje takie uzupełnienie wyróżnia się półkorony -zajmują połowę korony zęba naturalnego, oraz korony ¾ . W takich koronach widoczną powierzchnię stanowi szkliwo zęba naturalnego, natomiast reszta wykonana jest zwykle ze stopu metalu szlachetnego. Obecnie są one wykonywane raczej jako element mostu, który pozwala na połączenie z filarem. Rzadziej można je spotkać jako samodzielne uzupełnienia. Wskazaniem do wykonania koron częściowych jest obecność ściany przedsionkowej zęba w dobrym stanie, zwykle ten typ uzupełnienia stosowany jest w zębach przednich i bocznych strefy przedniej. Zęby, które wprawdzie objęte były próchnicą, lecz od innej niż przedsionkowa strony także kwalifikują się do takiego rozwiązania. Ponadto mogą one być stosowane jako elementy łączące dla mostów, jeśli ich przęsła nie są znacznej długości, np. do typu Maryland. Przeciwwskazaniami są oprócz tych wspólnych dla wszystkich koron także duża skłonność do próchnicy zębów oraz występowanie bardzo dużej liczby wypełnień ubytków próchnicowych.
Opracowanie zęba dla takiego uzupełnienia polega na wykonaniu rowków retencyjnych – są one równoległe do osi długiej zęba lub powierzchni przedsionkowej korony i występują po bokach, są one połączone przez rowek poprzeczny, który obecny jest na brzegu siecznym lub powierzchni okluzyjnej. Ponadto od strony języka lub podniebienia konieczne jest wykonanie schodka lub wrąbka, które służą lepszej retencji.
Korony jacketowe (osłaniające)
Ten rodzaj koron może być stosowany pojedynczo lub może stanowić element mostu. Jeśli chodzi o typ zastosowanej korony, to zarówno jednolite jak i złożone rodzaje uzupełnień mogą być tu wykorzystywane. Korony pochewkowe mogą być złożone z metalu, ceramiki lub też obu tych elementów – korony licowane. Jako materiał do licowania oprócz ceramiki może być także użyty akryl czy tworzywo kompozytowe.
Korony lane jednolite metalowe
Do wykonania tego typu uzupełnień używane są różne stopy metali. Niestety ze względu na niskie walory kosmetyczne ich użycie jest ograniczone do stref mało widocznych. Ich zaletą jest wysoka wytrzymałość mechaniczna oraz niska cena. Ze względu na pierwszą wymienioną cechę są one polecane jako rozwiązanie protetyczne dla zębów trzonowych, na które wywierane jest duże działanie sił żucia. Do zalet koron metalowych lanych należy mała utrata tkanek przy szlifowaniu, gdyż są one dość cienkie. Opracowanie zęba pod ten typ korony wymaga wykonania schodka. Ten typ koron może być wykonywany jako uzupełnienie samodzielne lub tez być częścią mostu.
Korony osłaniające jednolite ceramiczne
Korony pełnoceramiczne wykonywane są obecnie z wzbogaconej o dodatki wzmacniające porcelany, dzięki temu uzyskuje się doskonały efekt kosmetyczny, jak również odpowiednią wytrzymałość mechaniczną. Powszechnie stosowana jest porcelana z dodatkiem leucytu nazywana szklaną jak również porcelana z dodatkiem aluminium – pozwalają one na uzyskanie wytrzymałości i trwałości bez konieczności stosowania metalowych podbudów. Bardzo popularne są także korony wykonywane z tlenku cyrkonu – jest on wysoce biokompatybilny, bardzo wytrzymały i zapewnia odpowiedni efekt kosmetyczny. Co jeszcze ważniejsze korony jednolite ceramiczne mają najlepsza szczelność brzeżną ze wszystkich używanych obecnie koron i nie oddziaływują negatywnie na otaczające je tkanki. Dzięki zastosowaniu ceramiki uzupełnienia te są trudne do zasiedlania przez mikroorganizmy, dzięki czemu nie powstaje na nich szybko płytka , osady oraz kamień nazębny.
Oszlifowanie zęba pod ten typ korony wymaga zniesienia dużej warstwy tkanek, ponieważ ścianki takich koron są dość grube. Korony pełnoceramiczne są koronami schodkowymi – stopień leży poddziąsłowo od strony przedsionka, natomiast od pozostałych stron zaleca się wykonanie stopnia naddziąsłowego. Bardzo istotne jest zwrócenie uwagi,a by w opracowanym kikucie zęba nie było wcięć czy zaostrzonych krawędzi, gdyż są one przyczyną zmniejszenia wytrzymałości mechanicznej uzupełnienia ze względu na powstawanie niepożądanego napięcia.
Do wykonywania koron tego rodzaju coraz częściej wykorzystywane są systemy komputerowe, czyli CAD (Computer Aided Design). Pozwalają one na idealne wycięcie takiej korony z bloczka materiału ceramicznego, zwykle przy użyciu laserów tnących. Ponadto wyróżnia się systemy z twarda podbudową, ceramikę laną, warstwową oraz tłoczoną.
Korony pełnoceramiczne stanowią doskonałe rozwiązanie dla wszystkich typów zębów – są one zarówno estetyczne, jak i wytrzymałe. Zastosowanie tego typu uzupełnienia pozwala na odbudowę zębów zniszczonych próchnicą, przebarwionych czy też korygowanie kształtu zębów z wadami rozwojowymi, w wyniku których mają one zmieniony kształt i/lub rozmiar. Mogą one być także używane do zmniejszania diastem czy też polepszania warunków zgryzowych w niektórych przypadkach.
Ten typ koron jest przeciwwskazany, jeśli u pacjenta występują krótkie i płaskie zęby. Także mocno pogłębiony zgryz może uniemożliwiać zastosowanie koron pełnoceramicznych, ponieważ wymagają one sporej przestrzeni – posiadają grube ścianki. Ponadto takie uzupełnienia nie powinny być wykonywane u dzieci i nastolatków – duże ryzyko rozwoju zapalenia miazgi podczas szlifowania. Zęby, w których występują duże lub rozległe wypełnienia nie są odpowiednie do zastosowania koron jednolitych ceramicznych, ponieważ nie zapewniają wystarczającej wytrzymałości mechanicznej – mogą one być zastosowane w połączeniu z wkładami koronowo-korzeniowymi.
Korony złożone
Korony złożone licowane akrylem / kompozytem
Ten rodzaj koron wykorzystuje materiały złożone (kompozyty) lub tworzywo akrylowe do polepszania efektu kosmetycznego, dzięki zawartości podbudowy metalowej jest także wytrzymały. Jak widać posiadają one cechy, dzięki którym można je stosować zarówno dla zębów widocznych, jak i niewidocznych na co dzień. Jest to tańsze rozwiązanie od koron złożonych z porcelaną czy tez koron pełnoceramicznych. Opracowanie zęba pod taka koronę wymaga zdjęcia większej ilości tkanek zęba niż w przypadku koron lanych metalowych, ale, mniej niż w przypadku koron pełnoceramicznych, zwłaszcza dotyczy to strony przedsionkowej. Jeżeli do licowania wykorzystuje się akryl to konieczne jest wykonanie schodka przydziąsłowego, aby wyznaczyć granice, do której sięgać ma ten materiał. Jest to ważne ze względu na możliwość występowania podrażnienia tkanek miękkich przez styczność z akrylem, która pojawia się u osób uczulonych na ten materiał. Poza tym wykonanie takiego stopnia pozwala uniknąć niewłaściwego wyprofilowania korony, która mogłaby uciskać na przylegające tkanki i prowadzić do różnych niepożądanych dolegliwości, czy nawet schorzeń. Zastosowanie akrylu lub kompozytu ma jeszcze niestety jedną wadę – materiały te są łatwo zasiedlane przez drobnoustroje po nasączeniu śliną – może to przy towarzyszącej niewłaściwej higienie zwiększać prawdopodobieństwo infekcji grzybiczych, zwłaszcza jeśli chodzi o drożdżaki C. albicans.
Korony złożone licowane ceramiką
Ten typ koron jest zalecany szczególnie dla zębów widocznych, takich jak kły i siekacze, ponieważ osiągnięty efekt kosmetyczny jest optymalny – trudno jest nawet dentyście odróżnić taką odbudowę od zęba naturalnego, o ile została ona założona prawidłowo. Ponadto ze względu na gładkie powierzchnie materiału zewnętrznego są one trudne do zasiedlania przez drobnoustroje. Korona posiada podbudowę metalową, na której osadzona jest ceramika – zwykle przez napalenia, dzięki temu metal nie jest w ogóle widoczny. Ponieważ korona taka ma grube ściany, to ząb naturalny musi być mocno opracowany, a schodek przydziąsłowy dostatecznie szeroki – zdejmowana jest spora warstwa tkanek zęba. Tego rodzaju uzupełnienia nie poleca się osobom w młodym wieku ze względu na ryzyko powikłań przy opracowywaniu korony zęba naturalnego, także w wypadku niskich i spłaszczonych koron zastosowanie tego rozwiązania nie jest wskazane, gdyż uzyskanie odpowiedniej retencji jest utrudnione.
Korony teleskopowe
Ten rodzaj koron w przeciwieństwie do innych składa się z dwóch elementów – pierwszy nazywany jest koroną wewnętrzną, oraz drugiego nazywanego koroną zewnętrzną. Ze względu na występowanie tych dwóch elementów takie korony nazwa się także podwójnymi. Korona wewnętrzna to korona schodkowa wytworzona z metalu. Korona zewnętrzna jest widoczna, i z tego powodu do jej wykonania używa się ceramiki osadzonej na armaturze metalowej, istnieje także możliwość wykonania tego elementu z metalu – wtedy jednak efekt kosmetyczny nie jest dobry. Korony wewnętrzne mają kształt cylindryczny i są produkowane w różnych rozmiarach i dzięki temu można je dopasować do indywidualnego uzębienia. Korona teleskopowa może służyć samodzielnie lub też, jak to często ma miejsce, służyć jako filar protezie częściowej, szkieletowej lub całkowitej. Z tego powodu korona zewnętrzna może być wymodelowana oddzielnie lub w połączeniu z innym uzupełnieniem protetycznym. Korony teleskopowe polecane są jako element podpierający protezy, zwłaszcza częściowe, ponieważ poprawiają ich stabilność, dzięki czemu siły żucia przenoszone są w odpowiedni sposób, a jakość użytkowania takiej protezy wzrasta. Ponadto zalecane są one osobom u których występuje rozszczep podniebienia.
Bibliografia:
1.Lehrbuch der zahnärztlichen Prothetik, Reinhard Marxkors, wydanie 4. rozszerzone 2007, Deutscher Zahnärzte Verlag
2.Kompromisse und Grenzen in der Prothetik, Harald Schrenker, Spitta Verlag GmbH & Co. KG 2003
3.Protetyka stomatologiczna podręcznik dla studentów, Eugeniusz Spiechowicz, wydanie 6. uaktualnione i rozszerzone, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2008
4.Delmar’s dental assisting: a comprehensive approach, Donna J. Phinney,Judy H. Halstead
5.Review of Fixed Partial Dentures, C. Pradeep Kumar, Jaypee Brothers Publishers 2006
6. Zahnärztliche Propädeutik:Einführung in die Zahnheilkunde, Klaus M. Lehmann, E. Hellwig, H.-J. Wenz, wydanie 11 poprawione I poszerzone 2009, Deutscher Zahnärzte Verlag
7. http://www.dentalfind.com
